Μικρό βλάσφημο μανιφέστο περί τέχνης

Μερικές φορές οι συζητήσεις περί τέχνης μου θυμίζουν τα κοριτσίστικα αρωματισμένα άλμπουμ των συμμαθητριών μου στο δημοτικό. Τι εστί έρως;
Με το λίγο μυαλό που μου έδωσε ο θεός έφτασα στο συμπέρασμα ότι ένα έργο τέχνης μπορεί κάλλιστα να δημιουργείται ακούσια, χωρίς τη "συγκατάθεση" του δημιουργού, αρκεί ο λήπτης να εντοπίζει σε αυτό στοιχεία αυθεντικής έμπνευσης (που μπορεί κάλλιστα να είναι λανθάνοντα) και εκφράσεις του ανθρώπινου πάθους.
Απ' το σημείο αυτό έχουν ξεκινήσει κι έχουν φτάσει σε αδιέξοδο, προαιωνίως, αμέτρητες διαφωνίες περί του αν ένα συγκεκριμένο έργο είναι έργο τέχνης ή κάτι άλλο, π.χ. έργο επίδειξης ικανοτήτων, έργο πρόκλησης-για-την-πρόκληση ή έργο εικαστικού αρλεκινισμού. Μιλώ κυρίως για τη ζωγραφική, αφού αυτή είναι η πιο διαδεδομένη και δημοφιλής από τις εικαστικές τέχνες.

Να μερικά αντιπροσωπευτικά δείγματα των ανωτέρω διαζεύξεων:

1. Έργο επίδειξης ικανοτήτων ρεαλιστικής απεικόνισης:

Τό 'χει κάνει σα ζωντανό ο κερατάς, αλλά γιατί δεν φωτογράφιζε να μην παιδεύεται; Τότε όπως πως θα άκουγε "βρε είσαι καταπληκτικός, σα ζωντανό μοιάζει";
(Ζορίστηκα για να μη βάλω ως αντιπροσωπευτικό δείγμα τη Μόνα Λίζα, κι ακόμα θυμώνω με τη δειλία μου να μην τη βάλω).

2. Έργο πρόκλησης για την πρόκληση:

Δεν του φαίνεται, ε; Που είναι η πρόκληση; Και τι να θέλει να πει η καλλιτέχνιδα; Αν εξαιρέσουμε ότι η "καλλιτέχνιδα" εκτοξεύει χρωματιστά αυγά από το πιπί της, τσίτσιδη δημοσίως, και κατόπιν τυλίγει το χαρτί για να απλωθεί το χρώμα και να βγει έτσι ωραίο, κατά τα λοιπά είναι ένα έργο τέχνης. Κάπως σαν αυτά του Φίτσουλα στη Βαβούρα. (Μεγάλη μορφή ο Φίτσουλας, κάποτε θα φτιάξω κανα σχετικό ποστ).

3. Έργο εικαστικού αρλεκινισμού:

Πόσο πιθανό είναι σε τρία (3) σπίτια φίλων και γνωστών σου να υπάρχει πρωτότυπος πίνακας του ίδιου σύγχρονου δημιουργού; Κι ούτε καν του Φασιανού ή του Σταθόπουλου, αλλά της Φώφης Μουρατίδου; Προφανώς ο όρος "εικαστικός αρλεκινισμός" συνιστά ευφημισμό, καταλληλότερος θα ήταν: "ρομαντικές κουράδες".

Καλά μέχρι εδώ, η λοιδορία είναι εύκολη και διασκεδαστική.

Λοιπόν, μπορεί ένα από τα παραπάνω τρία είδη να είναι ταυτόχρονα και έργο τέχνης; Ίσως, σπανιότατα, κάποιο της δεύτερης κατηγορίας, αλλά αυτό θα έχει συμβεί ακούσια.

Να ένα εξόχως χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Ο παρακάτω πίνακας του βέλγου Thierry de Cordier εκτέθηκε στην έκθεση Outlook του 2004 και αποσύρθηκε ως βλάσφημος λόγω σφοδρών αντιδράσεων του κοινού. Δικαιολογημένων υποθέτω μέχρι ενός σημείου.

Ασφαλώς δεν είναι ένας πίνακας που θα βάλεις στο σαλόνι.

Ο ίδιος ο δημιουργός του χαρακτήρισε το έργο ως "ένα είδος αντιποίνων". Τα αντίποινα λίγο έχουν να κάνουν με την τέχνη, τα ενοχικά όμως σύνδρομα έχουν να κάνουν πολύ. Ο Cordier ομολογεί τα ενοχικά του, όσο μπόρεσα να καταλάβω από συνέντευξή του, καθώς ήταν γόνος αυστηρής καθολικής οικογένειας και μαθητής σε καθολικό σχολείο.
Το έργο είναι τελικά βλάσφημο ή κοφτερό; Είναι πρόκληση-για-την-πρόκληση ή έργο τέχνης;

Τολμώ να πω ότι είναι έργο τέχνης και εξηγούμαι άμεσα:
Ο παραδοσιακός ρόλος της εκκλησίας στον ευνουχισμό της σεξουαλικότητας είναι γνωστός και δεν χρειάζονται πολλές αναλύσεις. Τα "μη-το-ένα-μη-το-άλλο-γιατί-θα..", στον ένα ή στον άλλο βαθμό, επί αιώνες ενσταλάζουν νευρώσεις και ενοχικά σύνδρομα, δημιουργώντας όχι μόνο αναχώματα στη σεξουαλικότητα αλλά και βαθιές πληγές στους "παραβάτες".
Ο σταυρός είναι ιερό σύμβολο μα ιερό σύμβολο είναι και ο φαλλός. Όχι στον ίδιο βαθμό, όχι στις ίδιες κουλτούρες και ασφαλώς όχι με το ίδιο περιεχόμενο. Ο φαλλός ήταν ιερό σύμβολο γονιμότητας  -όχι απαραίτητα σεξουαλικό- κατά τις προβιομηχανικές κοινωνίες, ιδίως δε πριν την επικράτηση των μονοθεϊστικών θρησκειών. Επί της ουσίας στον πίνακα του Cordier απεικονίζεται μια "σύγκρουση" ιερών συμβόλων και η υπόθεση ενισχύεται από τον υπότιτλο "Another ASPERGES me", όπου το asperges σημαίνει τόσο αγιασμός όσο και πασπαλίζω. (Σημαίνει και σπαράγγια στα γαλλικά αλλά μάλλον είναι άσχετο). Μια "σύγκρουση" σε εισαγωγικά, ακριβώς επειδή αυτή δεν υπάρχει στο βαθμό που φαίνεται με την πρώτη ματιά, ούτε νομίζω ότι εικονίζονται κάποια "αντίποινα". Γι' αυτό και επιμένω στο ακούσιο της έμπνευσης. Τόσο ο σταυρός, όσο και ο φαλλός στα ανθρώπινα πάθη αφορούν. Πάθος είναι η ισχυρή ενόρμηση, πάθος είναι και όσα υποφέρεις. Δυο σύμβολα που συνθέτουν την ανθρώπινη υπόθεση. Διότι ο φαλλός εμπεριέχει και την ενεργητική βία.
Βλέπω ακόμα μια διάσταση. Ένας φαλλός εκσπερματίζει πάνω σ' ένα σταυρό και κάποιος προσκυνά ευλαβικά. Που τό 'χω δει να γίνεται και να μην παραπονιέται κανείς; Στην πορνογραφία! Κάθε τσόντα που σέβεται το πρωτόκολλο, κλείνει ως γνωστόν με εκσπερμάτιση του ανδρός στην πρόσοψη της γυναικός. (Ουφ, άλλη μεγάλη κουβέντα! Θα την πιάσω μάλλον σε άλλο μπλογκ για να διαφυλάξω τη σοβαροφάνεια τούτου). Είναι μια τυποποιημένη διαδικασία κυρίως για την εξυπηρέτηση του καταναλωτή του προϊόντος, αλλά έχει κι άλλες διαστάσεις, τόσο κυριαρχικές όσο και (τολμώ πάλι να πω) θρησκευτικές. Πέραν όμως αυτού, του προσκυνηματικού / "αγιαστικού" χαρακτήρα, που είναι βέβαια πολύ λεπτός και αμφιλεγόμενος, υπάρχει και η γλαφυρή επιφάνεια. Οι γυναίκες πορνοστάρ δεν κωλύονται να φορούν σταυρούς και συχνά αυτοί πιτσιλίζονται με σπέρμα.
Το οποίο σπέρμα, ο σπόρος, η μονάδα της ζωής, είναι η ουσία της λατρευτικής διαδικασίας όλων των θρησκειών. Συνήθως βέβαια μεταφορικά, συνειρμικά.

Και μία τελική παρατήρηση. Το συγκεκριμένο έργο δεν μου αρέσει. Τουτέστιν, πρώτον δεν με ικανοποιεί αισθητικά, δεύτερον με καταπιέζει συναισθηματικά και τρίτον προσκρούει στα ενοχικά μου. Δεύτερο και τρίτο δεν απέχουν πολύ.

(Χρόνια σχεδίαζα να κάνω αυτό το ποστ. Ίσως γι' αυτό θα έπρεπε να το δουλέψω περισσότερο. Ευχαριστώ τον Μποτέρο και τον Τσίπρα για την αφορμή. Ελπίζω να μη βγήκε πολύ βλάσφημο).