Άσε κάτω τα σκουπίδια που με ζώνουν

Η υπερβολική έκθεση σε κάποιο ερέθισμα έχει συνήθως δύο αποτελέσματα: αφ’ ενός παγιώνεται η εξάρτηση του εκτιθέμενου σε αυτό κι αφ’ ετέρου αναπτύσσεται σταδιακά ανοχή στις δράσεις του ερεθίσματος με αποτέλεσμα ο εξαρτημένος να επιδιώκει την αέναη κλιμάκωση της έντασής του, ποσοτικά ή (και) ποιοτικά. Ο άνθρωπος είναι ον αυτόβουλο αλλά έχει πολλές αδυναμίες, είναι επιρρεπής στους πειρασμούς. Το κίνητρο της ικανοποίησης των αναγκών του, κατ’ εξοχήν των ένστικτων αναγκών, είναι ισχυρό. Κι όταν κάποια ανάγκη ικανοποιείται αφειδώς έπονται οι παραπάνω συνέπειες, η εξάρτηση και η ποιοτική αλλοίωση της ανάγκης. Ας πάρουμε σαν παράδειγμα έναν άνθρωπο που έχει λύσει τις διατροφικές του ανάγκες. Με ενδεχόμενη την έλλειψη μέτρου είναι πιθανόν να γίνει βουλιμικός ή ακραία εκλεκτικός, πιθανόν η ανάγκη να διαστραφεί σε καταναγκασμό. Σε έναν άλλο στον οποίο δημιουργείται σταδιακή εξάρτηση από την πορνογραφία μπορεί παράλληλα η αναπτυσσόμενη ανοχή στα διαθέσιμα ερεθίσματα να μεταφράζεται σε αναζήτηση του «ακραίου», συνήθως δε του βίαιου. Ο κατάλογος είναι μακρύς. Σε κάθε περίπτωση δεν πρόκειται για κατηγορητήριο των παθών, τα πάθη είναι ανθρώπινα και η αυτοσυγκράτηση ή το μέτρο που έχει ο ένας δεν είναι κριτήρια καταδίκης αυτού που δεν τα έχει (ίσως μάλιστα κάποτε να ισχύει το αντίθετο!). Αντίθετα, τα πάθη αποτελούν την πρώτη ύλη της δημιουργίας και της τέχνης. Υπάρχει όμως μια λεπτή γραμμή που ξεχωρίζει την αποδοχή του πάθους ως ανθρώπινη ιδιότητα από την άνευ όρων συνθηκολόγηση. Η κρίση.

Ο καπιταλισμός λατρεύει τα ανθρώπινα πάθη. Οι εξαρτήσεις είναι εξόχως αξιοποιήσιμες εμπορικά, οι κάθε λογής βιομηχανίες είναι πάντα έτοιμες να διαθέσουν ευρεία γκάμα ποιοτήτων. Ο νόμος της προσφοράς και ζήτησης βρίσκει παντού την εφαρμογή του, έχει την ικανότητα να δημιουργεί κέρδη απ’ το παραμικρό. Το συγκριτικό του πλεονέκτημα είναι ότι δεν γνωρίζει προσκόμματα σε ηθικά ή ανθρωπιστικά ζητήματα. Τα προϊόντα του ικανοποιούν κάθε ανάγκη, το μέτρο είναι γι’ αυτόν εμπόδιο και η κριτική ικανότητα εχθρός του. Γι αυτό στις καπιταλιστικές κοινωνίες οι αγορές δεν ενδιαφέρονται μόνο για την κάλυψη των αναγκών και τη δημιουργία εξαρτήσεων αλλά και για την διαρκή ποιοτική μετάλλαξη αυτών. Η ίδια αυτή μετάλλαξη δημιουργεί κοινό, ο καπιταλισμός πριν διατυπωθεί ακόμα μια «ακραία» ανάγκη προλαβαίνει και προσφέρει το σχετικό ερέθισμα, δημιουργεί μόνος του την αγορά της. Τα μέσα που έχει είναι πανίσχυρα και κατ’ εξοχήν επικοινωνιακά. Το αγοραστικό κοινό «διαπαιδαγωγείται» μέσα σ’ ένα πλέγμα που αποτελείται αφ’ ενός από τον βομβαρδισμό διαφημιστικών μηνυμάτων καταναλωτικών αγαθών και αφ’ ετέρου από την ισοπέδωση των αντιστάσεων μας. Η δεύτερη είναι η πιο ύπουλη καθώς η διάβρωση δεν γίνεται αισθητή. Υπάρχει σε ένα τηλεοπτικό κανάλι μια νέα εκπομπή στην οποία διάφορες οικογένειες ξεμαλλιάζονται δημοσίως, ήταν η αφορμή για το κείμενο αυτό. Το εξαρτημένο τηλεοπτικό κοινό έχοντας ήδη αποκτήσει ανοχή σε λογιώ-λογιώ τηλεριάλιτυ θα τη λατρέψει, είναι η ποιοτική κλιμάκωση του ερεθίσματος που περίμενε, ή μάλλον που το σύστημα σερβίρει προκαταβολικά. Ασφαλώς θα ακολουθήσουν κι άλλα, ακόμα πιο ακραία τηλεοπτικά προϊόντα. Ένας θεός ξέρει τι θα παρακολουθούν τα παιδιά μας αν δε σταματήσουμε με κάποιο τρόπο τον κατήφορο.

Θέτω αυτόν τον προβληματισμό διότι θεωρώ ότι η αλλοτρίωσή μας μέσα από αυτή η διαδικασία είναι το κυριότερο ανάχωμα που αντιμετωπίζουμε στην πάλη ενάντια στο αδίστακτο -από τη μεριά του- καπιταλιστικό σύστημα. Δεν είναι κάτι καινούργιο, αλλά ο φόβος της απώλειας των κατασκευασμένων στην πλειοψηφία τους αγαθών είναι -όπως κάθε φόβος- σχεδόν ανυπέρβλητο εμπόδιο. Ότι πιο πολύ φοβάμαι είναι μια ανθρωπότητα που θ'αντιστέκεται με λύσσα στο ενδεχόμενο απώλειας των σκουπιδιών μες στα οποία είναι ζωσμένη. Είναι κάτι που βλέπω συχνά κι ο ίδιος στον εαυτό μου. Τα κινήματα δεν δείχνουν ικανά να αντιπαλέψουν το φόβο αυτό. Δεν είναι δική τους η ευθύνη, πώς να αντιστρέψεις μια αλλοτρίωση που συσσωρεύεται εδώ και γενιές ολόκληρες;