Η ομφάλια αλυσσίδα μας

Αργά την Παρασκευή το βράδυ η ΕΤ1 προέβαλε την ταινία του Αλέξη Δαμιανού "Μέχρι το πλοίο". Η ταινία γυρίστηκε το 1966, εποχή που η ελληνική ύπαιθρος ερήμωνε καθώς ο αγροτικός πληθυσμός μετανάστευε μαζικά στη Γερμανία, το Βέλγιο και την Αυστραλία. Κορμός της ταινίας είναι η πορεία ενός βουνίσιου από το χωριό μέχρι το λιμάνι απ' όπου αναχωρεί το πλοίο για την Αυστραλία. Ο Δαμιανός χωρίζει την ταινία σε τρία επεισόδια τα οποία διαδραματίζονται στο ορεινό χωριό, στον κάμπο και στην πόλη. Τρεις γεωγραφικοί σταθμοί με τρεις διακριτές ιστορίες στις οποίες κυριαρχούν τρεις διαφορετικές γυναικείες μορφές με τον αρχικό πρωταγωνιστή να παίζει μάλλον δεύτερο ρόλο.

Το 1966 που γυρίστηκε η ταινία του Δαμιανού γυρίζονταν με το κιλό, εκατοντάδες, ταινίες οι οποίες έκοβαν πολλαπλάσια εισιτήρια. Ταινίες οι οποίες μακιγιάριζαν τη σκληρή πραγματικότητα της επαρχίας με πατσουλιό ρομαντικής "ηθογραφίας" κι από την ταξική διαπάλη κρατούσαν τον αγώνα του τίμιου φτωχόπαιδου να διεκδικήσει το πλουσιοκόριτσο ή τούμπαλιν. Το 1966 θριάμβευσε άλλωστε με 660 χιλιάδες εισιτήρια "Η κόρη μου η σοσιαλίστρια".
'Ομως.. Το 1966 ηχογραφήθηκαν ή κυκλοφόρησαν η "Ρωμιοσύνη", "Το τραγούδι του νεκρού αδερφού", ο "Επιτάφιος", το "Μάουτχάουζεν", το "Χρυσοπράσινο φύλλο" κι ο "Ένας όμηρος" του Μίκη Θεοδωράκη, η "Μυθολογία" κι ο "Καπετάν Μιχάλης" του Χατζηδάκη, το "Ένα μεσημέρι" του Ξαρχάκου, η "Ανάσταση Ονείρων" του Λεοντή κι ένα πλήθος σημαντικών δίσκων 45 στροφών.

Σαρανταέξι χρόνια μετά, η πνευματική δημιουργία στην Ελλάδα καταπιάνεται σχεδόν αποκλειστικά με τον ..έρωτα. Για να είμαστε λίγο πιο δίκαιοι όταν μιλάμε για "πνευματική δημιουργία" εννοούμε τη δημιουργία που κοινωνείται στο πόπολο, αυτή δηλαδή που περνά με επιτυχία τις σύγχρονες επιτροπές λογοκρισίας. Οι οποίες βέβαια δεν έχουν πια σκοπό να εμποδίσουν τη διασπορά δυνητικά επικίνδυνων ιδεολογιών και ιδεολογημάτων, αλλά να κόψουν και να ράψουν στα μέτρα της ασημαντότητας τόσο την προσφορά όσο και τη ζήτηση. Πράγμα το οποίο έχουν καταφέρει προ πολλού ευνουχίζοντας ενεργητικά και παθητικά (πως λέμε "θα σε αυτοκτονήσω";) τους δημιουργούς, πλην εξαιρέσεων. Και τρέποντας βέβαια τους καταναλωτές κουλτούρας στην κατανάλωση πολτούρας. Κάποτε, όχι και τόσο παλιά, τα περίπτερα πουλούσαν τα Άρλεκιν, τα Νόρα και τα Βίπερ πλάι πλάι με τα Ζάκουλα, τα Διαβασέμε και τη Βαβούρα. Σήμερα οι συγγραφείς άρλεκιν καμαρώνουν στις βιτρίνες των κεντρικών βιβλιοπωλείων και μοιράζουν με απλοχεριά τις βιπεριές τους, επί παντός ζητήματος, από μονόχρωμων (ιδεολογικά) τηλεοπτικών πάνελ. Δεν είναι πως σίγησε ο "πνευματικός κόσμος" από τον οποίο πολλοί αναζητούν το σάλπισμα της αντίστασης. Είναι πως αν κάποιος σκηνοθέτης σήμερα γύριζε μια ταινία για το αδιέξοδο του ανέργου ή κάποιος έγραφε ένα βιβλίο για την αγωνία του καταχρεωμένου μικροαστού θα βίωναν στη συνέχεια αναγκαστικά τα πάθη των ηρώων τους.

Γιατί αναζητά στη βλακεία ο κακομοίρης μικροαστός τη διέξοδο; Γιατί θέλει την πρέζα του κι αρνείται να σηκώσει το βλέμμα και ν'αντικρύσει κατάματα την πραγματικότητα;
Γιατί φοβάμαι/φοβάσαι/φοβάται;
Διότι έχω/έχεις/έχει ακόμα πράγματα να χάσει.
Τον ψωρομισθό του.
Το σπίτι του ίσως.
Το άιφον.
Την ψευδαίσθηση της κοινωνικής ανέλιξης.
Την αυτοεκτίμησή του που συναρτάται ευθέως από τα παραπάνω.
Και πιο πολύ απ' όλα την οικειότητα των αλυσσίδων του.
Δεν αποκόπτεται η ομφάλια αλυσσίδα χωρίς αίμα.